بـُر از گروهشبه فلزات بوده و رفتاری بین فلزات و غیر فلزات دارد. میزان بـُر در خاك ها متفاوت و از 2 تا 100 میلی گرم در كیلوگرم و یا حتی بیشتر متغیر است. مقدار بـُر براساس نوع سنگ های مادری تشكیل دهنده خاك تغییر میكند. این عنصر درخاك به صورت برات های كلسیم و سدیم یافتمیشود.
آب های مناطق خشك نیز در حدود دو میلی گرم در كیلوگرم بـُردارند. در خاكهای دارای بافت سبك، بر در اثر بارندگی یا آبیاری شستهشده و از دسترس گیاه خارج میشود. همچنین در pH بالاتر از هشت و در خاك های آهكی، میزانجذب بـُر به مقدار زیادی كاهش مییابد.
اگر چه غلظتبـُر در خاك های آهكی بیش از خاك های اسیدیاست، ولی به علت واكنش متقابل بین كلسیم و بـُر، جذب این عنصر در خاك های آهكی به دشواریصورت میپذیرد.
بر اساس تحقیقات انجام شده، افزودن كود نیتروژنه باعث افزایش غلظت بـُر در سومین و چهارمین برداشت شبدر سفید در سال دوم محصول دهی شدهاست. گونههای مختلف گیاهی قابلیت های متفاوتی درجذب بـُر در خاك دارند. عنصر بـُر در محصولاتباغی دو نقشمتفاوت فیزیولوژیكی و تغذیهایدارد.
از میان عناصر كم مصرف (میکرو المتها)، بـُر دارایبیشترین اهمیتدر فرایند تشكیل میوهاست. بـُر، در عمل لقاح بر روی قابلیت زنده بودن دانه گرده، جوانهزنی و رشد لوله گرده تأثیر میگذارد. درجه نیاز گیاهان نسبت به بـُر متفاوت است، ولیمعمولا نیاز درختانمیوه، قابلتوجه میباشد.
مقدار نیاز | گیاهان زراعی و باغی |
كم نیازمیان نیاز | چمن، گندم، جو،خیار، باقلا، لیمو، كتان، فلفل، تمشك، چاودار، توت فرنگی. |
میان نیاز | آلبالو، گیلاس، پنبه، پیاز، گلابی، سیب زمینی، اسفناج، گوجه فرنگی، هویج، كاهو، هلو، تربچه. |
پر نیاز | یونجه، سیب، انواع كلم، شبدر، كرفس، خردل، بادام زمینی، انگور، چغندرقند، آفتابگردان، شلغم. |
بر اساس تحقیقات بعمل آمده گیاهان از لحاظ نیاز به بـُر، به سه دسته كم نیاز، میان نیاز و پرنیاز تقسیمبندی میشوند.
با توجه به اثراتمثبت بـُر در افزایش عملكرد و بهبود خواص كیفی محصولات باغی باید به روشهای مختلف نسبت به تأمین نیاز بـُر در حد نیاز اقدام كرد.
تحقیقات نشان داده كه محلولپاشی بـُر در پاییز، سبب افزایش تشكیل میوه در بادام به میزان 53 درصد شده است. بر اثر محلولپاشی بـُر، عملكرد سیب به میزان 15 تا 20 درصد افزایش یافته است. همچنین لكهتلخی نیز در این محصول كاهش یافته است. بـُر، عملكرد زیتون را نیز به میزان 40 درصد افزایش میدهد.
علائم كمبود یا بیش بود بـُر
كمبود بـُر در درختان میوه، سبب رشد و نمو ضعیف پرچم ها، كاهش مدت گرده افشانی مؤثر و در نتیجه كاهش تشكیل میوه، نكروزه شدن پوست تنه درخت، چوب پنبهای شدن و تركیدن میوهها میشود. بـُر در انتقال قندها نقش اساسی داشته و كمبود بـُر سبب كاهش قند میشود.
اختلاف در تحرك بـُر منجر به تفاوت در محل بروز علایم سمیت این عنصر در گیاه میشود. در گیاهانی كه بـُر به صورت غیرمتحرك میباشد، همیشه در نوك و حاشیه برگهای پیر تجمع مییابد، لذا علایم مسمومیت بـُر به صورت نوك سوختگی و لب سوختگی مشاهده میشود. از طرف دیگر در گیاهانی كه بـُر در آنمتحرك است، به جای سوختگی حاشیه برگها، علایم سمیت بـُر به صورت مرگ سرشاخهها در اندامهای هوایی جوان، چسبندگی زیاد در زاویه سطح فوقانی دمبرگ با ساقه و زخمهای قهوهای و چوب پنبهای در طول ساقه و دمبرگ ظاهر میشود.
سرخشكیدگی در درختان سیب، زردآلو، گیلاس، هلو، گلابی، گوجه سبز و آلو در اثر سمیت بـُر نیز گزارش شده است. به طور خلاصه در گونههای گیاهی كه بـُر در آنها غیر پویاست، علایم به صورت نوك سوختگی و لب سوختگی در برگهای پیر ظاهر میشود در حالی كه در گیاهانی كه بـُر در آنها پویاست، اینعلایم به صورت مرگ سرشاخههای مریستمی ظاهر میشود.
دامنه حد كفایت و مسمومیت بـُر، برخلاف سایر عناصر غذایی دیگر، بسیار كم است و در صورتی كه خاك شور و یا آب آبیاری دارای بـُر فراوانی بوده باشد و یا در مصرف كودهای محتوی بـُر، بویژه اسید بوریك زیاده روی گردد، گیاه دچار علایم مسمومیت شدید خواهد شد.
این علایم كه معمولاً با سوختگی از حاشیه برگ ها شروع میشود. تحرك بـُر چه در خاك و چه در گیاه، در مقایسه با سایر عناصر ریزمغذی بسیار بیشتر بوده و لازم است در مقدار و نحوه مصرف آن نهایت دقت را به كار برند.
علائم كمبود بـُر در سیب:
كمبود بـُر در سیب به صورت سیاه شدن وسط سیب، بد شكلی میوه و چوب پنبهای شدن بافت و پوست میوه و ترك خوردگی تنه درخت سیب ظاهر میشود.
علائم كمبود بـُر در گلابی :
یكی از اولین علایم شناسایی كمبود بـُر در گیاهان، مرگ منطقه مریستمی است. این منطقه، منطقه حساس ویژه گلها است. كمبود بـُر در گلابیباعثاز بین رفتن گل پیش از بازشدن و كاهش تشكیل میوه میگردد.
علائم كمبود بـُر در گریب فروت:
در اثر كمبود بـُر تشكیل میوه در انواع درختان میوه از جمله گریب فروت آسیب میبیند و میوههای تشكیل شده بد شكل میشوند.
علائم كمبود بـُر در انگور:
در تاكستانها، كمبود بـُر سبب كاهش تشكیل میوه در انگور میشود. در شرایط كمبود بـُر خوشههای انگور خالی از میوه میباشد و نشان میدهد كه عمل تلقیح كامل صورت نگرفته است.
علائم كمبود بـُر در چغندرقند:
در چغندرقند كمبود بـُر سبب شكسته شدن بافتهای داخلی ریشه و در نتیجه موجب ایجاد قسمتهایی تیره میشود كه به آن قهوهای شدن یا دل سیاهی میگویند.
علائم كمبود بـُر در گندم:
در اثر كمبود بـُر ریشك سنبلههای گندم از هم بازتر شده و با زاویه بیشتری به خوشه میایستند. در چنین شرایطی دانه بندی نیز در خوشههای گندم افت پیدا میكند.
علائم كمبود بـُر در ذرت:
بـُر براحتی در گیاه انتقال نمییابد و در نتیجه گیاهان مبتلا به كمبود، دارای ظاهری جاروئی هستند. زیرا فاصله میان گرههای بالائی زیاد نمیشود. در اثر كمبود آن نقاط مرده كوچكی روی برگها ظاهر میگردد . این كمبود كه در اثر تنش خشكی تشدید مییابد، عموماً در خاكهای با PH بالا و خاكهای شنی با مواد آلی كم دیده میشود.
خشكی موجب كاهش آزاد سازی بـُر از ماده آلی شده و موجب تأخیر افتادن گرده افشانی میگردد. علائم كمبود بـُر و علائم ناشی از خشكی و كمبود روی ممكن است همزمان اتفاق بیافتد. در اثر كمبود بـُر نظم و ترتیب دانه ها بر روی بلالها به هم خورده و حالت بد شكلی به آن میدهد؛ بطوریكه بعضی از قسمتهایش خالی از دانه است.
علائم كمبود بـُر در سیب زمینی:
در سیب زمینی نیز كمبود بـُر دیده میشود و مصرف اسید بوریك، سبب افزایش عملكرد میشود.
علائم كمبود بـُر در آفتابگردان:
در آفتابگردان كمبود بـُر سبب كركدار شدن و شكنندگی قسمت فوقانی ساقه و دمبرگ، تغییر شكل طبق و ضعف دانه بندی میشود.
تشخیص سمیت بـر در گیاهان در خاك و گیاه
اكثر گونههای بومی با مقادیر بـُر بیش از 5 میلیگرم در لیتر به نحوی سازگاری یافتهاند. بـُر قابل جذب گیاه در خاك، توسط عواملی نظیر PH، بافت خاك، ساختار رس و مواد آلی كنترل میشود. روشهای مختلفی برای تعیین سطح بـُر در خاكها وجود دارد، به نظر میرسد كه استفاده از تجزیه خاك برای تخمین دقیق رشد گیاه در خاكهایی با بـُر زیاد، عملی نباشد. ولی به هر حال یكی از روشهای تعیین كمبود و یا زیادی بودن بـُر در خاك، تجزیه خاك است.
وجود دامنه وسیع غلظت بحرانی بـُر، كار را برای تفسیر نتایج تجزیه برگ و تشخیص سمیت بـُر مشكل میكند. این موضوع حتی بعضی اوقات در گونههای گیاهی یكسان نیز دیده شده است كه احتمالا ناشی از شیب تند غلظت بـُر در پهنك برگ میباشد. به طوریكه تجمع بـُر عمدتاً در نوك و حاشیه برگ است تا سطح داخلی پهنك. حال اگر شیب غلظتی بـُر توسط شرایط محیطی تحت تأثیر قرار گیرد، سبب خواهد شد تا غلظت بـُر در كل برگ تغییر نماید. بر این اساس، تحت شرایط آزمایشی مختلف، سطوح بحرانی سمیت بـُر نیز متفاوت خواهد بود. به همین دلیل در آزمایشات گلخانهای حدود سمیت بـُر به طور قابل توجهی بیشتر از آزمایشات مزرعهای است. علاوه بر این چون بـُر به آسانی از سطح برگها شسته میشود، تجزیه برگی گیاهان مزرعهای نیز باید با احتیاط تفسیر شود. در برخی گیاهان به رغم اینكه حساسیت نسبت به بـُر وجود دارد، این عنصر در برگهای گیاه متراكم نمیشود، لذا تعیین غلظت بـُر در پهنك برگ روش مناسبی برای تشخیص وضعیت بـُر در این گیاهان محسوب نمیشود. در این شرایط استفاده از بافتهای میوه، جوانهها، پوست و ساقههای جوان معرف خیلی بهتری برای سمیت بـُر خواهد بود.