فسفر بعد از نیتروژن مهمترین عنصر غذایی ضروری و پرمصرف مورد نیاز گیاه بوده که به شکل فسفات از خاک جذب می‌شود. مقدار متوسط آن در خاك 0/22 تا 1 درصد می‌باشد و متوسط غلظت آن در گیاه 0/1 تا 0/5 درصد می‌باشد. مناسبترین pH برای جذب فسفر از خاك توسط گیاه 5/6 تا 7 می‌باشد.
مقدار فسفر در خاك هاي مختلف بسيار تفاوت دارد. ولي در مجموع در خاك‌هاي جوان و بكر و در نواحي خشك مقدار آن بيشتر است. مقدار متوسط فسفر در خاك هاي زراعي در حدود 0/06 درصد و حدود تغييرات آن 0/03 تا 0/22 درصد است كه در مقام مقايسه كمتر از ميزان متوسط ازت و پتاسيم در خاك زراعي مي‌باشد ولي اين ارقام كلي بوده و تغييرات بسيار شديد در خاك هاي يك منطقة محدود نيز مشاهده مي شود.
از آنجا كه فسفري كه از كاني هاي حاوي فسفات آزاد مي شود يا در نتيجه پوسيدگي مواد آلي به صورت محلول در مي آيد توسط رس ها جذب مي شود. مقدار فسفر در ذرات ريز خاك معمولاً بيش از ذرات درشت آن است. شايد به همين علت است كه فسفر خاك هاي رسي بيش از خاك هاي سبك و شني است. در خاك هاي زراعي به علت افزايش كودهاي فسفر معمولاً مقدار فسفر افق هاي سطحي بيش از افق هاي عمقي است.
همچنین فسفر بعنوان یکی از عناصر غذایی پر مصرف و عناصر اصلی نقش بسیار مهمی در روند رشد و نمو گیاهان ایفا می کند. بطور کلی از نظر علم ادافولوژی فسفر در خاک به دو صورت Available (قابل دسترس) Non available (غیر قابل دسترس) وجود دارد. آنچه که برای گیاهان زراعی می تواند مهم باشد میزان فسفر قابل دسترس است که بعنوان یک شاخص برای تغذیه گیاهی مهم تلقی می گردد. معمولا میزان فسفر قابل دسترس در صوتیکه حدودا 5 (ppm) در خاک زراعی باشد نشان دهنده نیاز خاک زراعی به کود فسفره است که با استفاده از کودهای موجود می توان آنرا تامین نمود.
در صورتیکه میزان فسفر قابل جذب کمتر از 5 (ppm) باشد خاک فقیر است. اگر میزان فسفر بین 5 تا 10(ppm) باشد گیاه زراعی به اعمال تیمار کود فسفره پاسخ مثبت می دهد. اگر چنانچه میزان فسفر 10 تا 15(ppm) باشد خاک غنی از فسفر بوده و نیازی به دادن کود فسفره ندارد. فسفر عنصري متحرک مي باشد و کمبود آن سبب کاهش شديد در رشد کلي مي گردد.
نقش فسفر
- فرآیند تولید و انتقال انرژی.
- فعالیت متابولیكی گیاه و بطور غیر مستقیم بر عملكرد محصولات.
- ساختمان دانة گرده، در تشکیل گل و دانه بندی.
- زودرسي و هزمان رسی محصول.
- افزایش تولید اندام‌های زایشی.
- افزایش جذب عناصر كم مصرف فلزي توسط ريشه گياه
علائم كمبود فسفر
- افزایش ورود کربوهیدرات‌ها به ریشه.
- افزایش نسبت ریشه به شاخه.
- تغییر مورفولوژی ریشه را از طریق افزایش سرعت رشد ریشه‌های جانبی و تولید سیستم ریشه‌ای بلندتر.
- افزایش پروتئین‌های انتقال دهنده فسفات شده و خروج اسیدهای آلی، RNA آزها و فسفاتازها.
- کند شدن یا توقف رشد بخش هوایی و ریشه هر دو كند و یا متوقف.
- برگها كوتاه، باریك و نازك و تشکیل زاویة كوچك دمبرگها با شاخه.
- رشد طولی گیاه عمودی، رشد کمتر شاخه‌های جانبی.
- کاهش تعداد برگها، مرگ جوانه‌ها، کم شدن تعداد شكوفه‌ها و كاهش محصول.
- برگها به رنگ سبز تیره مایل به آبی یا ارغوانی، گاهی ظهور لكه‌ها یا نوارهایی به همین رنگ روی پهنك برگ.
- توقف فعل و انفعالات سوخت و ساز نظیر تبدیل قند به نشاسته و تشکیل آنتوسیانین در برگ.
- در بعضی از میوه ها، گوشت میوه نرم و شیره میوه خیلی ترش و کاهش خاصیت انبارداری.
- علائم کمبود در برگهای پیر مشاهده می‌شود و در برگهای جوان سرشاخه‌ها به رنگ سبز طبیعی باقی می‌مانند.
جذب و انتقال فسفر
فسفر از طریق تارهای کشنده ریشه، پوست خارجی و نوک ریشه وارد گیاه می شود. جذب آن همچنین توسط قارچ های میکوریزی که در همکاری با ریشه بسیاری از محصولات کشاورزی رشد می کنند تسهیل می شود. فسفر به عنوان یون اورتو فسفات اولیه(¯H2po4) جذب می شود اما وقتیpH خاک زیاد شود جذب آن به صورت اورتوفسفات ثانویه (¯ ¯Hpo4) افزایش می یابد.
مشکلات مصرف زياد فسفر
بر اثر مصرف زياد فسفر، گياه دچار مسموميت فسفري مي‌شود يا تعادل تغذيه‌اي گياه بهم مي‌خورد. همچنین به دليل اثر آنتا‌گونيستي فسفر با روي، كمبود روي (Zn)، آهن (Fe) و منگنز (Mn) در گياه بروز مي‌کند.